Bruno Viejra Amaral - Prve brazde
"Između nas i reči stoji metal koji se kali" (M. Sezarini)
Za debitanstski i višestruko nagarađivan roman portugalskog pisca (istoričara, književnog kritičara, prevodioca, urednika) Bruna Viejra Amarala, čiji naslov u prevodu Jovana Tatića glasi Prve brazde (Clio, 2017), moglo bi se reći da predstavlja književnoumetničku transpoziciju postupaka amaterskog (u izvornom značenju te reči), mikroistorijskog istraživanja/izgrađivanja neformalnog, "živog" kolektivnog pamćenja, odnosno predanja (ili "predaje") i lokalnog identiteta jednog imaginarnog - jer je kao identitet neizbežno imaginarno - rubnog mesta, mešanjem i preplitanjem sopstvenih, tj. iskustvenih sećanja na različite periode života, tuđih priča o događajima iz ličnog i zajedničkog ili javnog života, glasina i govorkanja, nagađanja i domišljanja, snova i vizija, zajedničkih ili idiosinkratičnih težnji, opsesija, verovanja, ideja, navika, slučajnih svedočanstava u vidu audio i vizuelnih snimaka, dokumenata i druge građe.
Amaral je, naime, kreirao lik imenjaka, Bruna, koji se vraća u svoje rodno mesto, kod majke, posle razvoda i gubitka posla zbog nemogućnosti da zadovolji standarde produktivnosti i radnog elena novopostavljene menadžerke ljudskih resursa. Vratiti se u Ameliju, u radničko-seljačko i izbegličko naselje iz kojeg se mora otići, za pripovedača znači gotovo sraman neuspeh u životu. Prolog romana prati njegove višestruke pokušaje da, ovako ili onako, tragajući - bez istinskog žara i bezuspešno - za novom ljubavlju i novim poslom, ili uz pomoć novog, zdravog i fizički aktivnog životnog stila, ili kroz prisećanja i razgovore sa majkom, preboli svoje poraze, otrese se jalovog samosažaljenja, pridigne iz očaja, da prevaziđe osećaj diskontinuiteta i gubitka identiteta. Dok besciljno i dokono luta po naselju, sreće stare poznanike, saznaje šta se desilo ili se dešava sa ljudima i mestima koje je nekada poznavao, pripovedač postepeno razvija specifičan odnos prema samom mestu, kao podsetniku, mediju i skladištu, otkriva i upoznaje kako njegovu mnogoznačnost, tako i tajanstvene skladne ritmove i aure koje mu otkriva ova nova perspektiva, perspektiva poraza, prepuštanje slučaju i očuđujući pogled sa distance stvorene vremenom i iskustvima života van lokalnih mreža odnosa i značenja. Da bi se suočio sa teskobom, koju prepoznaje kao ključni elemenat svog karaktera, tj. kao deo Amelije koji je uvek i svugde nosio sa sobom, Bruno počinje da se interesuje za lokalne priče i biografije živih i pokojnih stanovnika naselja.
U osnovi dela koje će Bruno stvoriti, s jedne strane, stoji uznemirujuće i zastrašujuće privlačna, romantičari bi rekli uzvišena slika senki stvari i ljudi koje je radijacija nuklearne bombe zauvek utisnula na nesrušene građevine u Hirošimi: ta slika je lajt-motiv pripovedača, koji kod sebe prepoznaje, inače rasprostranjenu i u savremenom svetu frekventnu fascinaciju (post)apokaliptičnim predstavama i katastrofama velikih razmera, koliko onim stvarnim i realnim, toliko i onim medijski ili ideološki konstruisanim. Ona je, međutim, i metafora njegovog pisanja. Brunove priče o stanovnicima Amelije trebalo bi da "uhvate" i fiksiraju te senke na "zidovima" naselja, ali i da svojom (nuklearnom) energijom, snagom radijacije jezika i pripovedanja, osvetle svoj (već uništen, zbrisan) predmet, da ga projektuju u vreme i učine trajni(ji)m svedočnstvom o onome što je (možda) bilo, potvrdom postojanja. S druge strane, motiv senki se, sem što asocira podzemni svet, povezuje sa konkretnom vizijom onostranog, Danteovim Paklom i Čistilištem, na šta se ukazuje uvođenjem lika fotografa Viržilija (Vergilija), još jednog tvorca senovitih otisaka prolaznoga sveta, čije fotografije, priče i sećanja predstavljaju jedan od primarnih izvora Brunovog dela. Njegov pogled i glas Bruno u potpunosti apsorbuje u svoje, zbog čega i sam Viržilio počinje da deluje kao senka, postaje neizvestan, neuhvatljiv.
Nezamisliv i nepredstavljiv Raj ostaje van ove "božanstvene komedije", kao mogućnost i obećanje, na samom kraju romana, dok Beatriz (Beatriče), kao travestija ostarele Bogorodice-hraniteljke, ostaje u vremenu koje se zaustavilo, među hrpom nepotrebnih i neupotrebljivih stvari, čija težina je drži na zemlji.
Središnji deo romana čini tridesetak abecednim redom poređanih tekstova naslovljenih po pojedinim stanovnicima, porodicama, zanimanjima, statusima, dešavanjima, konkretnim i apstraktnim fenomenima - popis borhesovski heterogenih stvari, kojim se podriva svako zamislivo načelo sitematizacije i navodno sveobuhvatnih sistema klasifikacije. Među njima ima crtica, anegdota i novela, kratkih realističkih ili naturalističkih, ali i fantastičnih ili horor priča i sažetih biografija, monologa prenetih korišćenjem skaza, lirskih (p)opisa i pesama u prozi. S druge strane, kataloški format, sa svojom prostornom organizacijom i unakrsnom "navigacijom", predstavlja negaciju istorijskog, linearnog i hronološkog vremena, jasno razlikovanje prošlosti i budućnosti u odnosu na postuliranu sadašnjost, ali i koherentnosti koju istorijski narativ nameće, zahtevajući izbacivanje svega neuklopivog.
O svojim živim i mrtvim sugrađanima, među kojima su i ubice i ubijeni, i prostitutke, silovatelji i žrtve silovanja, sitni prevaranti, neostvareni umetnici, udovci i udovice, ožalošćene majke, lude, zagriženi komunisti, brojni povratnici-izbeglice iz nekadašnjih protugalskih kolonija u Africi, dospele u to skrajnuto imaginarno mesto posle tzv. Karanfilske revolucije (1974), i mnogi drugi, kao i o mestima, pojavama, materijalnim i nematerijalnim karakteristikama, aktivnostima i dešavanjima koja na najbolji način predstavljaju dinamičan i mnogoobličan "duh" mesta, Bruno govori sa mešavinom sažaljenja i ironije, ponekad empatično, a ponekad hladno i reporterski, čak i sarkastično, ističući sitnice koji atmosferu i karaktere oživljavaju i čine upečatljivim, sa priznatom sklonišću ka mitomaniji, koja mu omogućava da u pojedinačnim sudbinama i situacijama, u običnim i neobičnim sklopovima svakodnevnih detalja okruženja i ponašanja ili u izuzetnim događajima, otkriva nagoveštaje značenja koja to pojedinačno, trenutno i slučajno povezuju sa drugim, opštijim pojavama u vremenu i prostoru.
Po potrebi domišljajući intimne misli i osećanja, momente van očiju javnosti, kao da, opet u prepoznatljivo savremenom maniru, viri kroz ključaonice, u "rialiti anti-šou", i stvarajući, na tragu Viržilija, hipoteze o privatnim životima i postupcima nekih od sugrađana, Bruno u lavirintu priča i isečaka iz života otkriva/skriva i svog oca i par traumatičnih događaja iz detinjstva i rane mladosti, potisnuta i latentna sećanja. Drugim rečima, u narativnom kretanju kroz prostor i vreme, Bruno pronalazi razne, heterogene, delimice zaturene deliće sebe i svojih porekla.
Ni o čemu se, ipak, ne može sve (sa)znati i sve reći, nikada se sve veze ne mogu pojmiti i predstaviti, pa pripovedač stalno poseže za fusnotama, koje su nekada i obimnije i značajnije od teksta u čijem su podnožju, koje koristi u najrazličitije svrhe, pa i za dodatne priče (jer i prostor sa margine društva ima svoju društvenu/prostornu marginu), parodirajući diskurse humanističkih nauka čijim se istraživačkim metodama navodno služi, dok variranjem pripovednih modela i modusa unutar svog dela o Ameliji preispituje epistemološku i etičku vrednost alternativnih obrazaca istraživanja i prikazivanja društvenih, istorijskih, kulturnih, antropoloških, geo-političkih specifičnosti određenih podneblja i zajednica i konstruisanja zavičaja.
Prikaz je originalno objavljen na blogu Klub Knjigoljubaca.
